Erfgoed van de maand - Stelling van Amsterdam en Nieuwe Hollandse Waterlinie

De Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn militaire verdedigingsgordels uit de late 19e/vroeg 20e eeuw. Deze waterlinies beschermden belangrijke steden in Noord-Holland en Utrecht. Nederland kon het land rondom deze waterlinies onder water zetten om de vijand tegen te houden. Dit heet inundatie. Op de plekken waar het ondanks dit water alsnog gemakkelijk was voor de vijand om door te breken werden forten gebouwd. Dit waren plekken zoals dijken, spoorlijnen en waterwegen.

Land onder water gezet

De Stelling van Amsterdam als totaal is nooit onder water gezet. Maar toen Duitsland op 10 mei 1940 binnenviel, benutte het Nederlandse leger de Stelling direct. De krijgsmacht voerde inundaties uit rond de forten van de Stelling van Amsterdam in de polders boven het Noordzeekanaal. In het vroege voorjaar van 1944 verdween de hele zuid- en zuidoostkant van de Beemster opnieuw onder water. Nu gebeurde dat op last van de Duitse bezetter. Deze inundatie duurde ruim een jaar tot begin mei 1945. Lees meer over de inundatie in de Beemster op verhalenplatform Oneindig Noord-Holland.

Soldaten ingekwartierd bij particulieren

In de zomer van 1914 stond Europa aan de vooravond van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Hoewel Nederland neutraal bleef, werd in augustus 1914 de algehele mobilisatie afgeroepen. Binnen een paar dagen werden de 200.000 opgeroepen mannen van wapens voorzien. De Stelling van Amsterdam kreeg een bezetting van zo'n 10.000 man waarvan er 7.500 ingekwartierd werden in de forten. De andere 2.500 werden voor een groot deel ondergebracht bij particulieren, onder andere in de Beemster. Hoe dat ging en wat je een ingekwartierde soldaat minimaal te eten moest geven lees je in Soldaten in de Beemster.

De Stelling en Linie verdedigd

Daar waar de Stelling en Linie het land eerst zelf beschermden, worden zij nu beschermd door de provincie Noord-Holland en UNESCO. De Stelling van Amsterdam staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO sinds 1996. De verwachting is dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie in de loop van dit jaar aan dit werelderfgoed wordt toegevoegd. Samen noemen we ze dan De Hollandse Waterlinies waar meer dan 100 forten, dijken, dammen en sluizen toe gaan behoren. Dit erfgoed is uniek vanwege de inventieve manier waarop water werd gebruikt voor de verdediging. De linies verdienen het om behouden te blijven voor volgende generaties. De UNESCO status helpt daarbij. De Hollandse Waterlinies lopen door maar liefst vijf provincies; Noord-Holland, Utrecht, Zuid-Holland, Gelderland en Brabant. 

Meer historische informatie over de Stelling van Amsterdam is te vinden op de website van de Stelling. 

Groene menukaart voor forten

De forten, bijbehorende fortwachterswoningen, batterijen en liniewallen van de Stelling van Amsterdam zijn door de provincie ook aangewezen als provinciaal monument. De elementen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn rijksmonument. De provincie stimuleert verduurzaming en herbestemming van de militaire onderdelen van de Stelling en de bescherming van het militaire landschap. Voor verduurzaming heeft de provincie bijvoorbeeld een groene menukaart voor forten opgesteld waarin mogelijke verduurzamingsmaatregelen inzichtelijk worden gemaakt. Een mooi voorbeeld van een herbestemd en verduurzaamd fort is Fort K’ijk in Uitgeest. Natuur, cultuur, zorg, woningen en horeca worden hier na een succesvol herbestemmingstraject gecombineerd. 

Genieten van historie

De herbestemming van dit militaire erfgoed is illustratief voor de vrijheid van vandaag. De militaire functie is vervangen door een maatschappelijke, zodat iedereen volop kan genieten van dit unieke stuk (cultuur)historie. In de waterlinies is van alles te beleven. Talloze fietsroutes brengen je langs delen van de waterlinies. Heb je de smaak van het werelderfgoed te pakken dan kun je zelfs langs al het UNESCO werelderfgoed in Nederland fietsen in ruim 785 kilometer! Beter te behappen is deze wandelroute langs enkele forten in Velsen en Spaarndam. Houd daarbij wel altijd 1,5 meter afstand in acht. Activiteiten bij de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn verder online te vinden.